Το σπήλαιο του Νυμφόληπτου βρίσκεται στον λόφο Κρεβάτι, το όνομα του λόφου πιθανολογείται ότι προέρχεται από τους βοσκούς της περιοχής οι οποίοι κοιμόντουσαν στο εσωτερικό του, σε κάποιο βαθούλωμα. Τα πρώτα σημάδια κατοίκησης φαίνεται πως υπάρχουν από τον 6ο αι. π.Χ. Το όνομα του το πήρε από τον γνωστότερο κάτοικο του, Αρχέδημο. Ο Αρχέδημος ο Θηραίος έζησε σε αυτό κατά τον 5ο αι. π.Χ., υπήρξε λαϊκός τεχνίτης (λιθοξόος) και εκείνος ο οποίος διαμόρφωσε το σπήλαιο σε λατρευτικό χώρο του Απόλλωνα, του Πάνα και των Νυμφών.
Αυτοαποκαλούνταν Νυμφόληπτος διότι πίστευε πως ήταν κυριευμένος από τις Νύμφες. Το σπήλαιο εγκαταλείφθηκε τον 3ο αι. π.Χ. για άγνωστη αιτία και η επαναλειτουργία του έγινε στα χρόνια των νεοπλατωνικών φιλοσόφων, οι οποίοι στις αρχές του 4ου αι. μ.Χ. το χρησιμοποιουν για λατρευτικούς σκοπούς. Αυτό στα χρόνια που αυτοκράτορας ήταν ο Ιουλιανός ο Παραβάτης. Στο τέλος του 4ου αι. Οι Χριστιανοί προσπάθησαν να το χρησιμοποιήσουν ως ασκητήριο χωρίς αποτέλεσμα. Το σπήλαιο επισκέφτηκαν ξανά οι περιηγητές Τσάντλερ (1765), Φουσερό και Φοβέλ (1791) των οποίων επιγραφές υπάρχουν στους βράχους του σπηλαίου, αλλά και άλλες μεγάλες φυσιογνωμίες όπως ο Λόρδος Βύρωνας και το Βασιλικό ζεύγος Όθωνας και Αμαλία.
Οι μύθοι για τον Πλάτωνα και την αλληγιρία του Σπηλαίου που πιθανόν εμπνεύστηκε από αυτό το σπήλαιο είναι πραγματικά απίθανοι.
Ενδιαφέροντα ευρήματα είναι η υδατοδεξαμενή, το ακέφαλο άγαλμα της Κυβέλης, ο βωμός του Πανός και το κορυφαίο όλων η απεικόνιση του Αρχέδημου την ώρα της δημιουργίας.